τροπισμός

Φαινόμενο κατά το οποίο τα φυτά και τα όργανά τους, με την κατευθυντήρια επίδραση εξωτερικών ερεθισμών, κυρτώνονται, ώστε το φυτικό σώμα να προσανατολίζεται σύμφωνα με την κατεύθυνση προς την οποία εκδηλώνεται το ερέθισμα (θετικός τ.) ή αντίθετα προς αυτή (αρνητικός τ.) ή, τέλος, έχουν διάφορες κατευθύνσεις (πλαγιοτροπισμός). Κύριες αιτίες των τροπιστικών κινήσεων είναι η δύναμη της βαρύτητας (γεωτροπισμός), το φως (φωτοτροπισμός), η θερμότητα (θερμοτροπισμός), η παρουσία ορισμένων χημικών ουσιών (χημικοτροπισμός), ο ερεθισμός της αφής (θιγμοτροπισμός) κλπ. Τα φυτά, ιδιαίτερα ευαίσθητα στο φως, έχουν καθαρές φωτοτροπικές εκδηλώσεις: κατά το φύτρωμα σπόρων σε σκοτεινό περιβάλλον παρατηρείται ότι το κάθε φυτάριο, που φυτρώνει, προσανατολίζει τον βλαστό προς τα πάνω, και τη ρίζα κατευθείαν προς τα κάτω. Είναι όμως αρκετό να φωτιστούν μόνο από τα πλάγια, μέσα από ένα μικρό άνοιγμα, για να κυρτωθούν, παίρνοντας προσανατολισμό παράλληλο προς τη φωτεινή πηγή. Άλλωστε αυτό παρατηρείται πολύ συχνά στα φυτά εσωτερικών χώρων, που κατευθύνουν τους νεαρούς βλαστούς του προς το φως του παραθύρου. Αλλά το φυτικό όργανο που είναι ίσως το πλέον ευαίσθητο στον φωτοτροπισμό είναι το φύλλο· πράγματι, ανάλογα και προς τις ανάγκες του κάθε είδους, τα φύλλα προσανατολίζουν το έλασμά τους, το οποίο κλίνει κατά τρόπο που να δέχεται τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα φωτός. Τα περισσότερα φυτά φέρνουν την επάνω επιφάνεια των φύλλων κάθετα προς τις φωτεινές ακτίνες· μάλιστα η διάταξή τους είναι συνήθως τέτοια ώστε δεν αλληλοσκιάζονται (π.χ. διάταξη σε μωσαϊκό των φύλλων του κισσού). Υπάρχουν ωστόσο και ορθοτροπικά φυτά, των οποίων τα ελάσματα των φύλλων είναι τοποθετημένα κατά τρόπο που παίρνουν το φως μόνο από τα πλάγια (π.χ. όπως τα όρθια ή κρεμαστά φύλλα των ενήλικων ευκαλύπτων). Τέλος, μερικά φυτά, τα ονομαζόμενα φυτά με πυξίδα (π.χ. το μαρούλι), προσανατολίζουν σταθερά τα φύλλα τους από βορρά προς νότο, με αποτέλεσμα να φωτίζονται μόνο κατά τις πρώτες και τελευταίες ώρες της ημέρας, ενώ άλλα, και αυτό συμβαίνει κυρίως στα λεγκουμινώδη, είναι ικανά να ρυθμίζουν τον τρόπο της διάταξης των φύλλων τους ανάλογα με την ένταση του φωτός της ημέρας, χάρη στις μεταβολές που προκαλεί το ερέθισμα (φως κλπ.) στη σπαργή των κυττάρων των προσκεφαλαίων, δηλαδή των διογκώσεων που βρίσκονται στη βάση των μίσχων. T., που οφείλονται σε διαφορετικούς παράγοντες από το φως και τη βαρύτητα, συναντώνται επίσης στη φύση, αν και είναι λίγοτερο εμφανείς: οι ρίζες κατά την ανάπτυξή τους είναι ευαίσθητες σε ορισμένες ουσίες (χημικοτροπισμός) ή στην παρουσία του νερού (υδροτροπισμός)· οι έλικες των αναρριχώμενων φυτών, σε επαφή με το υποστήριγμα, προσκολλώνται και περιτυλίγονται σπειροειδώς. Αντίθετα, σχεδόν τελείως πειραματικές ή οπωσδήποτε λιγότερο συχνές στη φύση είναι οι αντιδράσεις των φυτών σε θερμικούς ερεθισμούς (θερμοτροπισμός), τραυματικούς (τραυματοτροπισμός), ηλεκτρικούς (γαλβανοτροπισμός). Τροπισμός: τα μικρά φυτά σταριού, που καθώς αναπτύσσονται κυρτώνονται προς την κατεύθυνση του φωτός, είναι παράδειγμα θετικού τροπισμού.

* * *

(I)

ο, Ν [τροπίζω]

ναυτ. κατάκλιση τού σκάφους με σκοπό τον καθαρισμό και τη συντήρηση τής γάστρας του.

————————

(II)

ο, Ν

βιολ.

1. προσανατολισμός τής αύξησης τον οποίο παρουσιάζουν τα φυτικά όργανα ως αντίδραση σε διάφορα ερεθίσματα, φυσικά, όπως είναι λ.χ. το φως και η βαρύτητα, ή χημικά, όπως είναι η παρουσία ορισμένων χημικών στοιχείων κ.ά.

2. (κατ' επέκτ.) η ολοκληρωτική μετακίνηση ενός οργανισμού ο οποίος διευθύνεται προς έναν φυσικό παράγοντα ή απομακρύνεται από αυτόν, ο τακτισμός.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. αγγλ. tropism < τρόπος + κατάλ. -ισμός*].